(2 listopada 1917)
Hurewitz, J.C. The Middle East and North Africa in World Politics, A Documentary Record . wydanie 2-gie poprawione, New Haven: Yale
University Press, 1979. 106. Druk. Vol. 2 supremacja brytyjsko-francuska.
Kontekst Deklaracji
Deklaracja Balfoura była kartą żydowską, której nie udało się uzyskać Herzlowi od sułtana osmańskiego dwadzieścia lat wcześniej. Obie miały na celu zapewnienie poparcia dla syjonistów przez Wielkie Mocarstwo dla przywrócenia politycznej siedziby w Palestynie. Warunki deklaracji zostały zawarte w preambule do Artykułów Mandatu Palestyńskiego (1922), a także otrzymały międzynarodowe uprawomocnienie i polityczną legitymację nadane przez nowopowstałą Ligę Narodów. Wielu historyków badających historię syjonizmu i Izraela dopatruje się w Deklaracji postępu politycznego – od Herzlowskiego Państwa Żydowskiego (1897), poprzez Artykuły Mandatu (1922) do ONZ-towskiej Rezolucji podziału (1947), proponującej utworzenie arabskiego i żydowskiego państwa w Palestynie, – której zwieńczeniem była Deklaracja Niepodległości Izraela (1948). Osoby domagające się delegitymizacji Izraela argumentują, że Deklaracja Balfoura, a z tym wszystko, co na jej mocy oparte, jak Mandat Palestyński czy Państwo Izrael, jest bez znaczenia. Takie też było oficjalne stanowisko większości świata arabskiego do lat dziewięćdziesiątych.
Issuance of the Declaration made Zionist adherents euphoric. Wydanie Deklaracji wywołało wśród zwolenników syjonizmu euforię. Akceptacja ich woli do założenia ojczyzny oznaczała, że ruch syjonistyczny otrzymał zezwolenie, najpierw od wielkiego mocarstwa, Anglii, a następnie Ligii Narodów do wypełnienia założeń syjonistycznych czyli utworzenia zaplecza terytorialnego pozwalającego na wyrażenie tożsamości żydowskiej oraz potwierdzenie prawa Żydów do powrotu do ziemi, którą B-g obiecał narodowi żydowskiemu. Dla około 40,000 Żydów, którzy emigrowali do Palestyny i nabyli tam ziemię pod budowę osadnictwa w latach 1880 – 1917, wydanie deklaracji potwierdziło, że ich ideologiczny oraz fizyczny wybór powrotu do ziemi przodków był słuszny. For Jews worldwide, who had for centuries lived on the margins as a minority in sometimes extraordinary hostile environments, constantly subject to the whims of rulers, protection from a great power was a major political break with the Jewish past. Dla Żydów na całym świecie, którzy od wieków żyli na marginesie jako mniejszość pośród nierzadko wrogiego otoczenia, nieustannie zdanych na kaprysy władców, wsparcie ze strony wielkiego mocarstwa było wielkim politycznym przełomem w żydowskiej historii. 102 słowa Deklaracji były wydaniem zgody na budowę narodowego domu [Żydów], a także wezwaniem do ochrony praw obywatelskich i religijnych społeczności nieżydowskiej.
Wśród Żydów, którzy nie byli syjonistami, ani też anty-syjonistami, Deklaracja wywołała co najmniej zaniepokojenie, jeśli nie ogromną konsternację. Czy Żydzi nie będący syjonistami w Wielkiej Brytanii otrzymają teraz łatkę nielojalnych obywateli ponieważ ich współwyznawcy są tak entuzjastycznie nastawieni wobec idei stworzenia ojczyzny w innym miejscu? Żydzi sprzeciwiający się syjonizmowi wierzyli w równość Żydów wobec prawa oraz emancypację w krajach, w których żyli a nie w narodowym domu Żydów. These Jews weren’t sufficiently organized, and their reasoning failed to bring them much immediate or long term notice. Ci Żydzi nie byli wystarczająco zorganizowani a ich rozumowanie nie pozwoliło dostrzec, w krótszej lub dalszej perspektywie ostrzeżenia.
Żydowski narodowy dom w Palestynie wspierany przez Wielką Brytanię wpisywał się w strategiczną wizję brytyjskich interesów na Bliskim Wschodzie. Przed, w czasie i po pierwszej wojnie światowej brytyjskie strategiczne interesy zakładały założenie “pomostu lądowego” od Zatoki Perskiej do Morza Śródziemnego w celu zabezpieczenia brytyjskich wpływów ekonomicznych i politycznych oraz kontrolę od Indii po Egipt. Dla Brytyjczyków Deklaracja była jedną z cegieł, które miały zabezpieczyć brytyjskie wpływy i kontrolę terytorialną na Bliskim Wschodzie, łączącą arabskich sprzymierzeńców Wielkiej Brytanii, klientów, króli i przywódców plemiennych w pożądaną geopolityczną sieć wpływów w całym regionie. Strategia ta zakładała porozumienia z arabskimi przywódcami plemiennymi z Jemenu, Omanu, Kuwejtu, Kataru, Afganistanu i Półwyspu Arabskiego. Zabezpieczenie geograficznego buforu jakim była Palestyna dla brytyjskiej działalności w Egipcie i ochrona Kanału Sueskiego były niezbędne z brytyjskiego punktu widzenia. Dlatego też syjonistyczne i brytyjskie interesy zazębiały się w realną i spełniającą swoją rolę symbiozie.
Dla Arabów mieszkających w Palestynie, zwłaszcza znaczących notabli zaangażowanych w politykę, Deklaracja stwarzała wiele problemów. Poprzez utworzenie mandatu na terenach arabskich nieistniejącego już imperium osmańskiego, Francuzi i Brytyjczycy stworzyli pewne standardy skutecznej administracji na terenach zdominowanych przez kilka wpływowych rodzin. Po drugie, usankcjonowanie rozwoju syjonizmu oznaczało, że Brytyjczycy nie koncentrowali się na ustanowieniu kontroli politycznej przez arabskie elity. Wywołało to konsternację wśród miejscowych elit arabskich w głównych miastach Palestyny, co skutkowało ostateczną odmową uznania mandatu brytyjskiego w Palestynie. Treść i założenia Deklaracji Balfoura zostały uznane za rażąco niezgodne z arabską wrażliwością. Pomimo publicznego niezadowolenia z Deklaracji i wprowadzenia jej do kształtu mandatu, miejscowi Arabowie nie zostali zaangażowani do pracy w niektórych z miejscowych zarządów, komisji, rad doradczych badań oceniających politykę publiczną w Palestynie. Innymi słowy, w sferze publicznej arabscy liderzy polityczni protestowali często i z oddaniem, przeciw brytyjskiej obecności i poparciu dla idei żydowskiego narodowego domu, ale w codziennej działalności mandatu wielu Arabów współpracowało z Brytyjczykami a nawet syjonistami.
Początki Deklaracji
Ogłoszenie Deklaracji w 1917 poprzedzono przedwojennymi rozmowami w Anglii oraz wymianami dyplomatycznymi w czasie wojny. Mieszkający od 1906 r. w Manczesterze w Anglii Dr Chaim Weizman, będąc prezydentem Angielskiej Federacji Syjonistycznej – motywował przedstawicieli rządu brytyjskiego oraz starał się uzyskać ich poparcie dla syjonistycznych aspiracji w Palestynie. W czasie wojny zwrócono się również do rządów Francji, Niemiec i Rosji w sprawie poparcia, ale bezskutecznie. W październiku zostało opracowane oficjalne memorandum dla rządu brytyjskiego odnośnie powstania po wojnie państwa żydowskiego w Palestynie. Zalecano w nim stworzenie państwa w formie powiernictwa dla Organizacji Syjonistycznej na prawach kolonizacji, co pozwoliłoby na swobodne ściągnięcie do kraju Żydów, rozwój rolnictwa i przemysłu oraz utorowałoby drogę do ustanowienia przez społeczność żydowską władzy administracyjnej.
Rozmowy kontynuowano pomiędzy przedstawicielami syjonistów a Brytyjczykami w latach 1916 – 1917, w celu doprecyzowania brytyjskich wymagań oraz dopasowania ich do żydowskich aspiracji. W tym okresie wiele osób w Wielkiej Brytanii wierzyło, że Żydzi posiadali znaczącą siłę polityczną w stolicach europejskich oraz w USA. Brytyjscy dyplomaci podjęli starania, poprzez swoich ambasadorów we Francji i Rosji, aby zachęcić Żydów na całym świecie do udzielenia wsparcia krajom Ententy w czasie wojny; w zamian zaproponowali brytyjskie poparcie dla syjonizmu. Ponadto wśród niektórych Brytyjczyków istniało przesadne przekonanie, że Deklaracja pomoże zmobilizować amerykańskich Żydów do udzielenia subwencji na wydatki wojenne Wielkiej Brytanii. A może, co ważniejsze, istniało powszechne przekonanie na najwyższych szczeblach władzy, że Deklaracja okaże się być kluczowa dla zdobycia sympatii rosyjskich Żydów, którzy, jak wierzono w Wielkiej Brytanii, stanowili istotną grupę w kraju, która trzymała się z dala od bolszewizmu, a której bliżej było do Imperium Brytyjskiego i Sojuszniczej/Ententy oraz jej wysiłków wojennych. Założenia te były w dużym stopniu błędne; rosyjscy Żydzi byli bardzo podzieleni w kwestii syjonizmu, i podczas gdy socjalizm był ogromną siłą wśród rosyjskich Żydów, praktycznie w całości koncentrował się on w obozie mienszewików. Zasadniczo brytyjscy politycy błędnie uznali władzę kilku żydowskich bolszewików z udziałem społeczności, jako takiej we władzach, która nie miała aż takiego wpływu na rosyjską politykę jak sądzono.
Przed 1917 Sir Mark Sykes, który wynegocjował porozumienie Sykes-Picot z maja 1916 (tajne porozumienie brytyjsko-francuskie, które ostatecznie nadało kształt w jaki sposób Wielka Brytania i Francja kontrolowałyby Bliski Wschód pod koniec wojny), doszedł do wniosku, że Palestyna zamiast stać się strefą międzynarodową raczej powinna znaleźć się pod brytyjską kontrolą. Dodatkowo w połowie 1917 r. w niemieckiej prasie zaczęły pojawiać się artykuły , “które donosiły o dużym znaczeniu ruchu syjonistycznego, znaczeniu żydowskiej Palestyny dla Turcji oraz wielkim zagrożeniu jakie żydowska Palestyna pod [kontrolą] Anglii stanowiłaby dla państw centralnych (Turcji i Niemiec)… Niemcy są zaniepokojone w związku z działalnością syjonistów wśród krajów Ententy, w szczególności Anglii i Ameryki.” Bez względu na to, czy przypuszczenie, że Żydzi mogli mieć wpływ na wynik wojny było przesadzone, miało ono wpływ na treść wydanej Deklaracji. Syjoniści tacy jak Chaim Weizmann, którzy zabiegali o uzyskanie Deklaracji ze strony Brytyjczyków, niewiele robili, aby pozbawić ich wrażenia, że Żydzi i syjoniści posiadali siłę polityczną znacznie przekraczającą i realne możliwości pozwalające wpłynąć na wynik wojny.
Treść Deklaracji
Ostateczna treść deklaracji była kompromisem pomiędzy oczekiwaniami syjonistów a potrzebami Brytyjczyków. W żadnym stopniu, poza duchowym, nie przypominała ona tego, co znalazło się w memorandum z 1915. Na przykład w zdaniu “Rząd Jego Królewskiej Mości opowiada się za utworzeniem w Palestynie siedziby narodowej dla ludności żydowskiej”, zamiast tego syjoniści preferowaliby określenie ‘przywrócenie’, aby wzmocnić ciągłość żydowskiej obecności w Palestynie oraz określenie „państwo” zamiast „siedziba narodowa”. Deklaracja została wysłana w formie listu ministra spraw zagranicznych lorda Jamesa Balfoura do prezydenta Brytyjskiej Syjonistycznej Federacji, lorda Rothschilda. Był to pierwszy międzynarodowy dokument definiujący podmiot polityczny jako “siedziba narodowa”, pomimo że określenie to było wcześniej już używane przez syjonistów podczas pierwszego Kongresu w 1897. W tym czasie określenie „siedziba narodowa” nie było zrozumiałe lub też czym nazwa ta różniła się od słowa państwo. Syjoniści interpretowali określenie “siedziba” w znaczeniu domu dla wszystkich Żydów, a nie tylko ówczesnych mieszkańców Palestyny. Deklaracja nie przewidywała kraju czy państwa dla Żydów w określonych granicach; dawała im jednak szansę na stworzenie dla siebie ojczyzny poprzez działalność, o której sami Żydzi będą decydować. W ciągu dwudziestu lat, które minęły od 1897, żydowscy imigranci do Palestyny zaczęli organizować się i gromadzić praktyczne doświadczenie w tworzeniu nowych osiedli, rozumieniu osmańskiego prawa i zwyczajów, nauki arabskiego oraz odtworzeniu języka hebrajskiego, jako językowego spoiwa łączącego Żydów przybywających z geograficznie zróżnicowanych części Diaspory. Ogłoszenie Deklaracji nie dawało nic ponad wyrażenie poparcia dla żydowskich instytucji czy organizacji; w kolejnych dekadach nie doszło do masowej żydowskiej imigracji do Palestyny. Syjonizm jako idea i praktyczne zapewnienie bezpieczeństwa Żydom, w dalszym ciągu pozostawał nieliczącym się ruchem wśród Żydów na całym świecie.
W Deklaracji Brytyjczycy zapewnili, że dołożą “wszelkich starań, aby ułatwić” [powstanie żydowskiej] siedziby narodowej, “należy przez to rozumieć, że nie zostanie uczynione nic, co mogłoby naruszyć prawa obywatelskie i religijne żyjących w Palestynie nieżydowskich społeczności lub prawa i status polityczny jakim cieszyli się Żydzi w innych krajach.” W Deklaracji Brytyjczycy nie wspomnieli o ludności arabskiej, a także nie nawiązali do ochrony ich praw politycznych, a jedynie ich praw obywatelskich i wyznaniowych. Natomiast Deklaracja w sposób przychylny odnosiła się do kwestii nienaruszalności politycznego statusu Żydów w świecie oraz określenia ustępstw wobec tych Żydów brytyjskich, którzy zdecydowanie sprzeciwiali się syjonizmowi jako ideologii zagrażającej ich tożsamości w Imperium Brytyjskim.
Wiedza o tym jakiego rozwiązania poszukiwał w tym momencie rząd brytyjski jest kluczowa dla zrozumienia Deklaracji jako dokumentu kompromisu. Wśród brytyjskich przywódców właściwie istniała jednomyślność, co do kwestii, że Żydzi stworzą państwo. W 1918 r. lord Balfour zaznaczył, że miał nadzieję, iż “Żydom będzie się dobrze wiodło w Palestynie i ostatecznie stworzą państwo.” Premier Lloyd George wierzył, że jeśli Żydzi będą stanowić większość populacji w Palestynie, wówczas „Palestyna stanie się żydowską wspólnotą.”
Ponoć już wiosną 1917 r. prezydent Stanów Zjednoczonych Wilson przekazał sędziemu Louisowi Brandeis, że był “całkowicie przychylny wobec celów ruchu syjonistycznego i zgadzał się z koncepcją polityki protektoratu Anglii nad żydowską ojczyzną.” Jak się okazało czterdzieści lat później, gdy pojawiła się kwestia uznania Izraela, Białym Dom był znacznie przychylniejszy wobec żydowskich/syjonistycznych aspiracji w Palestynie niż Departament Stanu USA. W 1922 Amerykańska Izba Reprezentantów oraz Senat USA zatwierdziły Deklarację Balfoura. Gdy Izba Reprezentantów udzieliła poparcia Deklaracji, użyto cytaty z deklaracji, ale jednocześnie dodano, że “nie można uczynić nic, co naruszałoby prawa obywatelskie i wyznaniowe chrześcijan oraz pozostałych nieżydowskich społeczności w Palestynie”, a także że „święte miejsca i budynki sakralne w Palestynie powinny być odpowiednio chronione.”
Podsumowanie
Po utworzeniu Izraela wrogowie syjonizmu zakwestionowali znaczenie Deklaracji Balfoura, ponieważ uznali ją za niezgodną z założeniem suwerenności Arabów żyjących w Palestynie. Dla przykładu statut OWP [Organizacji Wyzwolenia Palestyny] stwierdza, że wszystko, co opiera się na Mandacie Palestyny (w tym Deklaracja Balfoura) jest nieważne. Takie stanowisko deklarowała większość krajów arabskich (za wyjątkiem Egiptu i Jordanu) do późnych lat dziewięćdziesiątych dwudziestego wieku. Oczywiście takie rozumowanie odrzucało wszelkie roszczenia Żydów do przyznania im takich samych praw, jakie przysługiwały Arabom i niearabskim społecznościom żyjącym wcześniej pod panowaniem osmańskim. Moreover, it has been forgotten by most that self-determination based on either universal or male suffrage by local Arab populations was unknown in virtually all parts of the Middle East at the time. Ponadto, o czym zapomniano, pozostawała kwestia suwerenności oparta na prawie dostępu mężczyzn lub ludności arabskiej do głosowania, co było nieznane dosłownie na całym obszarze Bliskiego Wschodu w tamtym okresie. W tym okresie arabscy notable z Palestyny, Syrii Iraku Libanu i Półwyspu Arabskiego nie byli zwolennikami suwerenności; raczej zależało im na utrwalaniu ich rodzinnej, plemiennej czy miejscowej władzy na danym obszarze, w wioskach, miastach i miasteczkach. Zamiast postrzegać Deklarację Balfoura w kategorii ogólnego zaangażowania Wielkiej Brytanii i Francji w celu wykorzystania władzy i wpływów dla zabezpieczenia ich geograficznych i terytorialnych interesów na Bliskim Wschodzie, przeciwnicy Izraela i syjonizmu nazwali Deklarację Balfoura nieuzasadnionym naruszeniem zasad. W rzeczywistości Deklaracja była, o czym już wcześniej wspomniano, jedną z wielu umów i porozumień, które Wielka Brytania zawarła z przywódcami arabskimi z Lewantu, Półwyspu Arabskiego i Zatoki Perskiej przed, w czasie i po wojnie. Wydanie Deklaracji często postrzegano, jako stojącej w sprzeczności z porozumieniem zawartym w latach 1914-1915 pomiędzy brytyjskimi urzędnikami a Sharifem Husseinem oraz jego rodziną w Mekce, a także obietnicami, jakie złożono arabskim przywódcom pod koniec wojny. Kwestia tego co zostało obiecane, kto obiecywał i co z tego zostało geograficznie pominięte nakręca pozornie niekończącą się historyczną i historiograficzną debatę. Emocje związane z arabsko-izraelskim konfliktem z lat sześćdziesiątych i późniejszego okresu, usankcjonowały zasadność oskarżeń Saudyjczyków, Haszymidów, Sabah i innych rodów arabskich na Bliskim Wschodzie, w tym wpływowych rodzin arabskich w Palestynie, że wydanie Deklaracji zakończyło dominację arabskiej polityki na dziesięciolecia. Deklaracja nie była niczym nieprawidłowym dla wielkiego mocarstwa poszukującego jak największej liczby klientów dla zabezpieczenia swojej obecności na Bliskim Wschodzie. Jednak dla syjonistów było to potwierdzenie, że prawo do założenia międzynarodowego domu było uzasadnionym przedsięwzięciem, ratyfikowanym przez Ligę Narodów a następnie przez Organizację Narodów Zjednoczonych.
–Ken Stein, 2007
Drogi Lordzie Rothschild,
W imieniu Rządu Jego Królewskiej Mości z przyjemnością przekazuję Panu następującą deklarację sympatii z dążeniami żydowskich syjonistów, jaka została przedstawiona i przyjęta przez Gabinet.
Rząd Jego Królewskiej Mości przychylnie zapatruje się na ustanowienie w Palestynie narodowego domu dla narodu żydowskiego i dołoży wszelkich starań, aby umożliwić osiągnięcie tego celu, przy czym jest rzeczą zupełnie zrozumiałą, że nie uczyni on nic, co mogłoby zaszkodzić obywatelskim czy religijnym prawom istniejących w Palestynie społeczności nieżydowskich oraz prawom i statusowi politycznemu, z jakich Żydzi korzystają w każdym innym kraju.
Byłbym wdzięczny, gdyby zechciał Pan zapoznać z tą deklaracją Federację Syjonistów.
Z wyrazami szacunku,
Arthur James Balfour
