Od biblijnego przymierza Żydzi związani są wiarą w jednego B-ga, nierozerwalną więzią z Ziemią Izraela. Od początku tożsamość Żydów była połączona z wzajemnymi zobowiązaniami pomiędzy B-giem a narodem.
Składały się na nie życie w ziemi Izraela, obietnica B-ga uczynienia z nich “wielkiego narodu”, nadanie mu imienia i błogosławieństwa dla innych narodów na ziemi. W zamian za to od Żydów oczekiwano określonego zachowania, a dosłownie przestrzegania prawa, rytuałów, zwyczajów itp. Znajomość Tory (Biblia) i Halachy (ustna tradycja, która obejmowała wszystkie aspekty żydowskiego życia) stanowiły podstawowe elementy żydowskiej tożsamości. Obie zrodziły się przed naszą erą (p.n.e.). Studiowanie Tory obejmuje kształcenie młodych, gdzie znaczenie Syjonu czy ziemi Izraela stanowi integralną część żydowskiej tożsamości. W Psalmach jest napisane: “Nad wodami Babilonu siedzieliśmy i płakaliśmy wspominając Syjon.”
Żydzi jako naród rozwijali się w oparciu o ich prawa, wspólne doświadczenie historyczne oraz poprzez oddziaływanie otoczenia. Po okresie wędrówki pod przewodnictwem Mojżesza, Żydzi założyli własne państwo i zbudowali świątynię stanowiącą centrum, z której przyświecała ich wiara. W 586 p.n.e. została ona zniszczona, odbudowana i ponownie zniszczona w 70 r. n.e. Dwa państwa żydowskie zostały stworzone i zniszczone. Od momentu wyparcia z ziemi Izraela przez Rzymian, Żydzi starali się utrzymać podstawę ich wiary zawartej w monoteizmie, Szabat oraz podstawowe zasady ich praktyk. Nauki płynące z Tory, przestrzeganie jej zasad oraz przywiązanie do wydarzeń związanych z cyklem życia, stanowi wewnętrzne spoiwo dla całej społeczności. Poprzez modlitwę utrzymują oni łączność z ziemią przodków. Ponadto ich kalendarz religijny określają święta i dni postne, tak jak obchodzono je w Erec Izrael (Ziemi Izraela). Bez względu na to czy żyli w Bagdadzie, Berlinie czy Budapeszcie wszyscy Żydzi czytali Torę, praktykowali zwyczaje i przestrzegali prawa oraz zachowali „pragnienie” powrotu do Syjonu.
Życie społeczności żydowskiej jako mniejszości
Wszędzie gdzie żyli Żydzi egzystowali jako mniejszość. Przeważające realia demograficzne wpływały na ich codzienne życie, zwłaszcza na stosunki z nie-Żydami. Bez ustanowienia ochronnych praw lub przywilejów, nieustannie cierpieli oni z powodu przemocy fizycznej z rąk kalifów, przedstawicieli Kościoła, carów, królów, papieży, notabli, polityków, sułtanów, teologów i innych. Byli oni rutynowo karani za zbiorowe trwanie przy wierze (wielu nie-Żydów nazywało to uporem) oraz za nie przyjmowanie wierzeń większości, czyli chrześcijaństwa i islamu. Nie należało do rzadkości obwinianie Żydów za śmierć Chrystusa, problemy ekonomiczne, a także wywoływanie plag i chorób. Śmierć w obronie żydowskich praktyk religijnych nie należała do wyjątków. W dobrych czasach Żydzi byli tolerowani, w złych prześladowani. Częściej niż rzadziej lęk i niepewność charakteryzowały egzystencję Żydów. W centrum uwagi społeczności żydowskich zazwyczaj pozostawało pytanie czy kolejny władca będzie lepszy czy gorszy od obecnego? Bezpieczeństwo życia i własności zawsze leżało w mocy nieżydowskiego autokraty. Jeśli tylko było to możliwe Żydzi starali się o przyznanie im ograniczonych praw przez władcę danego terenu gdzie zamieszkiwali.
Czasami umowy te, pakty i karty były wspólnie negocjowane, innym razem były narzucane. Umowy często wydawano w formie pisemnej, jednak będąc ledwo zrozumiałymi nierzadko stwierdzały ograniczenia praw obywatelskich Żydów, uwzględniały zawody, które Żydzi mogli wykonywać, zawężały obszar zamieszkania przez Żydów oraz możliwość posiadania przez nich własności. Dla Żydów tego typu porozumienia z władcami miały na celu “grę na czas”, aż do momentu poprawienia się uwarunkowań społecznych i politycznych, choć oczywiście czasem nigdy to nie następowało. W okresie życia takich władców jak na przykład Ferdynanda i Izabeli w Hiszpanii pod koniec XV wieku, tolerancyjne przyjęcie szybko przekształciło się w silne prześladowania. W przypadku Hiszpanii, po tym jak ogłoszono wygnanie ich z kraju, Żydom pozostała do wyboru przymusowa lub dobrowolna konwersja na katolicyzm, choć wielu zdecydowało się na praktykowanie judaizmu w ukryciu, śmierć za odrzucenie wydanych przeciwko nim edyktów lub ucieczkę z Hiszpanii do innych krajów Europy lub obszarów Śródziemnomorskich. Podobnie w świecie muzułmańskim kalifowie i sułtani nakładali ograniczenia na Żydów. Żydzi przetrwali całe wieki żyjąc w niepewności gdzie fizyczna, socjalna i ekonomiczna niepewność pojawiały się z taką samą pewnością, jak przybycie Szabatu pod koniec każdego tygodnia. Żydzi nigdy nie mogli pozbyć się swojego statusu mniejszości, ale starali się minimalizować ich słabe punkty.
Od Zachodniej poprzez Wschodnią Europę, Północną Afrykę i Bliski Wschód Żydzi robili co w ich mocy, aby przetrwać jako społeczność. Dbali o wydarzenia związane z cyklem życia, własną edukację, opodatkowywali się na własne potrzeby oraz dokonywali niezbędnych zmian w życiu codziennym nie tracąc przy tym podstawowych wartości wiary. Dla Żydów mieszkających w Imperium Osmańskim, Północnej Afryce oraz na Bliskim Wschodzie, życie, poza nielicznymi wyjątkami, było ogólnie bardziej znośne w porównaniu do doświadczeń tej społeczności w zachodniej czy wschodniej Europie. W Bagdadzie, Damaszku, Kairze, Istambule, Fezie i innych miejscach, w małych i większych wspólnotach żydowskich Imperium Osmańskiego Żydzi odnosili duże sukcesy w handlu, mieli dostęp do edukacji a czasami pełnili rolę doradców i ministrów arabskich i muzułmańskich władców. Wielu Żydów, którzy osiedlili się na terenach gdzie rozciągała się władza osmańska, byli traktowani jak tolerowana mniejszość, podobnie do chrześcijan mieszkających pod wpływami islamu. Żydom pozwalano na prowadzenie własnych spraw obywatelskich, tworzenie sądów religijnych, ogółem mogli prowadzić w miarę spokojne życie. W zakresie gospodarki i handlu Żydzi na ogół utrzymywali stałe i najczęściej dobre kontakty z ludnością muzułmańską.
Żydowski mesjanizm niezmiennie dominował nad teologią. Jego centralny punkt stanowiła wiara, że osoby przestrzegające prawa i zwyczajów, w zgodzie z tym, co B-g nakreślił w swoim przymierzu i przykazaniach, wówczas nastąpi „koniec dni” i Żydzi będą mogli powrócić do ziemi Izraela. To ich wyzwoli z długotrwałego wygnania. W tym kontekście zasadnicze pytanie brzmiało: czy Żydzi powinni czekać na przyjście mesjasza czy raczej zaktywizować się i zwrócić w stronę uznawanego za zmieniający się wokół nich świat?
Życie Żydów w Europie w tym okresie w dalszym ciągu było trudne. Zwyczajowe wykluczenie z wielu zawodów, szkół i uniwersytetów oraz zmuszanie do mieszkania w zamkniętych cześciach miast, miasteczek i obszarach rolnych było normą. Od połowy XVIII wieku, perspektywa nieustannych prześladowań uległa zmniejszeniu w związku z rozwojem emancypacji w Europie. Główne założenie, które miało wpływ zarówno na Żydów jak i nie Żydów, zasadniczo odnosiło się do kwestii stopnia, w jakim prawa jednostki będą przeważały lub zastąpią władzę autokraty. Były to podstawowe idee przyświecające amerykańskiej i francuskiej rewolucji. Prawa jednostki, wynikające z nowych uwarunkowań, w znacznym stopniu osłabiły oczekiwanie na boską interwencję, które miało zmienić ich niepewną egzystencję. Tam, gdzie Żydzi mieli dostęp do literatury i filozofii, które koncentrowały się na prawach jednostki, dochodziło do stopniowego upadku tradycyjnych historycznych granic żydowskiej autonomicznej społeczności. Rzeczywista zmiana polityki i życia politycznego z dala od znienawidzonego władcy, który przez wieki nakładał kary na Żydów i ich własność, a także zwrot w kierunku promocji praw jednostki zostały, rzecz jasna, z zadowoleniem przyjęte przez Żydów, którzy zostali usunięci poza społeczny i gospodarczy nawias. Nic dziwnego, że wśród Żydów zaczęły wzrastać nadzieje na to, że mogą oni zostać uznani za równych przez nieżydowski świat. Od połowy XVIII wieku, Żydzi zamieszkujący tereny Europy zaczęli kwestionować rolę jaką judaizm i praktyki żydowskie odgrywają w modernizującym się świecie.
W poszukiwaniu syjonizmu
Niektórzy w odpowiedzi na kwestię redefinicji żydowskiej tradycji zaczęli przyjmować nowe drogi ideologiczne. Wówczas to wyłonił się judaizm reformowany i konserwatywny, jako środek pozwalający na akceptację w nieżydowskim świecie; podczas gdy jedni wybierali konwersję lub całkowicie porzucali żydowskie praktyki religijne. Niektórzy zdecydowali się na przyjęcie ideologii socjalistycznej przy jednoczesnym zachowaniu niektórych praktyk religijnych, inni decydowali się na apostazję i konwersję na chrześcijaństwo. Już w latach czterdziestych XIX wieku rabini Jehuda Alkalaj i Cwi Kaliszer niezależnie od siebie sugerowali, że sytuacja Żydów mogłaby być lepsza, gdyby decyzja o przesiedleniu do Syjonu została podjęta przez człowieka, zamiast oczekiwać na boską lub mesjańską interwencję.
Alkalaj sugerował również wprowadzenie do codziennego użytku języka hebrajskiego w celu zjednoczenia Żydów, a nie ograniczać się do używania go jednie w celach sakralnych. W miejscach, gdzie pojęcie nacjonalizmu było znane i wprowadzone w życie, w niektórych środowiskach żydowskich prowadzono rozmowy na temat żydowskiego nacjonalizmu, posiadania żydowskiego terytorium czy syjonizmu, jako możliwej opcji, na której budowano żydowską tożsamość.
Syjonizm przemawiał głównie do tej garstki Żydów, którzy zaznali swobody, poszukiwali wolności i bezpieczeństwa, ale chcieli tego tylko na własnym terytorium, Erec Izrael. Był to punkt zwrotny w historii syjonizmu; Żydzi nie chcieli dłużej pozostawać na łasce niepewnego stosunku innych wobec praw Żydów. Żydzi chcieli samodzielnie kontrolować swój los we własnym kraju. W XIX wieku niewielu Żydów z terenów Bliskiego Wschodu w wystarczającym stopniu wierzyło w syjonizm, aby zdecydować się na przeniesienie do Erec Izrael, choć niewielka grupa Żydów jemeńskich imigrowała w połowie tego wieku. Zdecydowana większość Żydów, którzy w XVIII i XIX wieku imigrowali z Europy do Północnej Ameryki, nie przywiązywała większej wagi do rozwoju i wsparcia syjonizmu. W połowie XIX wieku większość Żydów zamieszkiwała na niedemokratycznych terytoriach; półtora wieku później większość Żydów żyła w krajach demokratycznych, gdzie życie Żydów nie było już uzależnione od woli i kaprysu innych.
Nic dziwnego, że syjonizm szybciej zyskiwał poparcie na tych terenach, gdzie Żydzi byli prześladowani, rządy sankcjonowały antysemityzm a przemoc wobec Żydów występowała częściej. W Niemczech w latach siedemdziesiątych XIX wieku antysemityzm przybrał wymiar rasistowski, a we wschodniej Europie pogrom czy ataki na życie Żydów i ich własność częściej występowały i stawały się intensywniejsze. Ponieważ Żydom często odmawiano równości w prawach obywatelskich głównie dlatego, że praktykowali swoją wiarę otwarcie, w związku z tym wielu myślicieli syjonistycznych, choć nie wszyscy, wybierali świecką żydowskość jako część ich powstającego etosu narodowego. Jednakże przez to często brakowało odwołania do talmudycznego i rabinicznego źródła. Historyczne odniesienia do biblii stały się ważniejsze od praktyk religijnych dla wczesnych syjonistów, choć spora liczba ortodoksyjnych Żydów również przyjęła koncepcję przywrócenia narodowego żydowskiego życia w Palestynie. Niektórzy z wczesnych syjonistów poszukiwali żydowskiego odrodzenia kulturowego, którego rzecznikiem był Ahad Ha’am, odrodzenie języka hebrajskiego, ale jako języka używanego w mowie potocznej i literaturze a nie liturgii; z kolei część żydowskich narodowców chciała, aby ich syjonizm odwoływał się do idei socjalistycznych. Jednak nicią łączącą wszystkich syjonistów było dążenie do odnowy ich tożsamości oraz budowa przyszłości na terytorium żydowskiego państwa. Niemniej, nie ważne jak “rewolucyjny” był syjonizm, bowiem został on zaakceptowany jedynie przez niewielki ułamek światowego Żydostwa.
Tak naprawdę niepewny status Żydów, nawet w tak liberalnych krajach jak Francja, ujawnił się ponownie po procesie Dreyfusa. Odsłony tego wydarzenia wpłynęły na wiedeńskiego dziennikarza Teodora Herzla, który w 1896 r. napisał pamflet “Państwo żydowskie” wzywający Żydów do skończenia z ich niepewnym losem poprzez założenie własnego państwa. Alfred Dreyfus, żydowski kapitan w armii francuskiej został niesłusznie oskarżony oraz uznany za winnego przekazywania tajnych informacji wojskowych rządowi niemieckiemu. Obserwując przebieg procesu w liberalnej Francji, ze wszystkich miejsc na ziemi, Herzl zdał sobie sprawę, że Żydzi tacy jak Dreyfus nigdy nie będą bezpieczni, bez względu na to, gdzie mieszkają. Herzl uchwycił funkcjonujący wśród Żydów motyw, którzy poszukiwali bezpieczeństwa i wolności w krajach, gdzie żyli.
Obraz Henriego Meyera przedstawiający Dreyfusa pozbawionego stopni wojskowych, 1895 (Źródło: własność publiczna)
W sierpniu 1897 r. Herzl zorganizował Pierwszy Kongres Syjonistyczny w Bazylei w Szwajcarii. Ponad 200 syjonistycznych delegatów z całego kontynentu przywiozło ze sobą różne postulaty i energię na pierwsze posiedzenie Światowej Organizacji Syjonistycznej (ŚOS). Już w pierwszych dwudziestu latach około 15,000 Żydów przedostało się do Palestyny z Europy i Bliskiego Wschodu, jednak w przeciwieństwie do Żydów, którzy przed 1882 r. odwiedzili Erec Izrael, nowi imigranci przywieźli ze sobą nowy duch narodowego i politycznego zaangażowania. Wzmocnieni przez wielowiekowy antysemityzm oraz złączeni judaizmem, syjoniści wykorzystywali ukształtowane doświadczenia wspólnotowe do budowy nowego modelu życia. Kontynuując negocjacje z potęgami politycznymi, Żydzi nie koncentrowali się już na zabezpieczeniu praw i przywilejów na obcej ziemi, lecz prowadzili dyplomatyczne negocjacje w celu ustanowienia praw na terenach, które mieli nadzieję staną się ich siedzibą narodową. Bezsilni początkowo syjoniści zaczęli stopniowo zyskiwać i wykorzystywać polityczne wpływy.
W początkowym okresie syjoniści obrali dwie drogi w celu uzyskania narodowej suwerenności. Początkowo koncentrowali się na zdobyciu dyplomatycznego poparcia i ochrony fizycznej Wielkiego Mocarstwa lub kilku mocarstw. Był to syjonizm polityczny. Druga metoda koncentrowała się na tworzeniu faktów. Oznaczało to budowanie dla siebie kraju – imigracja, skup ziemi w Erec Izrael oraz tworzenie żydowskich enklaw, wiosek i osadnictwa – a w następnej kolejności uzyskanie dla tych działań akceptacji od mocarstw mających wpływy na Bliskim Wschodzie. Był to syjonizm praktyczny. Syjoniści spierali się między sobą o to, która z metod była najlepsza. W pierwszych dekadach XX wieku obie metody stopniowo połączyły się tworząc trzecią. Pojawił się wówczas kolejny nurt syjonizmu, który zakładał użycie siły w celu założenia bezpiecznego kraju żydowskiego w Erec Izrael. Pozostały różnice w definiowaniu syjonizmu jego kierunku gospodarczego, społecznego, politycznego, religijnego i filozoficznego.
Bez określonego profilu politycznego, wcielanie syjonizmu w Erec Izrael było zróżnicowane, często kontrowersyjne, ale zawsze dynamiczne. Niezależnie od poglądów indywidualnych imigrantów oraz ich dalszego rozwoju, życie w Palestynie nie należało do łatwych; czasami było na tyle trudne dla osób, które chciały popróbować syjonizmu, że część z nich ostatecznie go porzucała i emigrowała do innego kraju. Zmieniające się wydarzenia na Bliskim Wschodzie, w Palestynie i Europie w ciągu pierwszych dwóch dekad XX wieku w ogromnym stopniu wpłynęły na bieg historii syjonizmu, a zwłaszcza możliwości połączenia ludzi z ziemią. Żydzi, którzy imigrowali lub wspierali rozwój ruchu syjonistycznego, tworzyli nowe instytucje w celu zaspokajania pilnych potrzeb. Niektóre organizacje takie jak Stowarzyszenie Kolonizacji Palestyny wyprzedziły powstanie ŚOS; kolejne wyłoniły się z ŚOS jak na przykład Żydowski Fundusz Narodowy, Palestyński Trust Kolonialny oraz biuro ŚOS w Jaffo. Organizacje te oraz dziesiątki mniejszych były katalizatorem pomagającym Żydom w powolnym przejściu do nowego stylu życia w Palestynie oraz odtworzeniu bezpiecznego, niewielkiego, ale prężnego życia żydowskiego.